Kokichi Mikimoto là một doanh nhân Nhật Bản, được biết đến với việc phát minh ra kỹ thuật và làm nên cả một cuộc cách mạng ngành nuôi cấy ngọc trai. Ông được xem là “vua ngọc trai” của mọi thời đại.

Ông sinh ngày 25 tháng 1 năm 1858 tại thành phố Toba, tỉnh Mie, Nhật Bản. Kokichi là anh cả trong một gia đình bình dân với tám người con trai, ba người con gái, cả nhà sống dựa vào một tiệm mì mang tên Awako tại thành phố Toba, tỉnh Mie (Nhật Bản) – do ông nội Kichizo, người có ảnh hưởng rất lớn đến Kokichi, sáng lập. Ngay từ sớm, Kokichi đã bộc lộ năng khiếu kinh doanh bẩm sinh khi tham gia vào các công việc của tiệm mì, đồng thời mua bán thêm những mặt hàng khác như hải sản, rong biển, than đá, rau quả,… Lúc rảnh rỗi, ông còn tham gia đóng kịch Kyogen truyền thống và rất được yêu thích mỗi khi trình diễn ở ngôi đền Kata tại Toba. 

Năm 17 tuổi (1875), Kokichi có dịp chiêm ngưỡng chiến hạm H.M.S Silver của Hải quân Hoàng gia Anh cập cảng Toba; nhiều ngư dân đã cố dùng những thuyền nhỏ bám sát mạn tàu để chào bán các mặt hàng nhu yếu phẩm cho thủy thủ đoàn, nhưng lại bị xua đuổi. Nhờ đầu óc lanh lợi cùng kỹ năng thu hút sự chú ý đặc biệt mà Kokichi đã bán hàng thành công cho họ và kiếm được những đồng ngoại tệ đầu tiên trong đời.

Ảnh: aureusboutique.com

Mối duyên với ngọc trai

Sẵn mang trong mình máu phiêu lưu, khám phá, Kokichi luôn mong sẽ có ngày được chu du khắp đó đây. Năm 1878, sau khi xin phép cha, ông đã cuốc bộ từ Toba đến Tokyo trong 11 ngày. Chuyến đi đã mở ra rất nhiều ý tưởng kinh doanh cho Kokichi khi ông chứng kiến cách các nhà buôn Trung Quốc trao đổi hàng hóa ở cảng Yokohama với các mặt hàng bào ngư, hải sâm,… và đặc biệt là loại ngọc trai được khai thác từ vùng Shima – gần nơi ông sống – có giá rất cao. Giấc mơ trở thành một nhà buôn ngọc trai bắt đầu hình thành từ đó.

Khi tìm hiểu về hoạt động thu mua ngọc trai, Kokichi phát hiện ra một nghịch lý là trong khi những viên trai lớn rất khó kiếm thì thị trường chỉ phổ biến các hạt nhỏ (Keshi), nhưng với giá bán cũng ngất ngưởng – phần lớn được thương lái Trung Quốc thu gom, chế tác, và cũng ngày càng trở nên khan hiếm do tình trạng khai thác quá mức. Ý tưởng về một trại nuôi cấy ngọc trai nhân tạo được ông thực hiện vào năm 1888, nhưng gặp rất nhiều khó khăn ban đầu, chủ yếu là do lỗi kỹ thuật. Phương pháp sai cộng với những tác nhân khác như hiện tượng tảo nở hoa, … khiến trai chết hàng loạt, làm cho công việc kinh doanh đứng bên bờ vực phá sản. Mãi cho đến ngày 11/7/1893, Kokichi mới có trong tay viên ngọc trai đầu tiên được nuôi cấy thành công. Nhưng phải mất thêm gần 30 năm nữa (thập niên 1920), ông mới thực sự nổi danh trong lĩnh vực nuôi cấy, chế tác ngọc trai, thường xuyên đem sản phẩm đi triển lãm và xuất khẩu khắp thế giới.

Mikimoto tiếp tục nghiên cứu và phát triển kỹ thuật nuôi cấy ngọc trai của mình. Ông đã thành lập công ty ngọc trai đầu tiên của Nhật Bản vào năm 1899. Công ty của ông đã nhanh chóng trở nên nổi tiếng và Mikimoto được mệnh danh là "vua ngọc trai", hãng kim hoàn Mikimoto Pearl trở thành biểu tượng của văn hoá Nhật Bản trên toàn thế giới. Cửa hàng ngọc trai đầu tiên tại Nhật Bản. Mikimoto Pearl Store được ông khai trương tại khu mua sắm Ginza, Tokyo vào năm 1899, là nơi đặt nền móng cho ngành công nghiệp trang sức hiện đại ở Nhật Bản. 

Cửa hàng ngọc trai đầu tiên tại Nhật Bản. Mikimoto Pearl Store tại khu mua sắm Ginza, Tokyo, 1899

Năm 1914, Mikimoto bắt đầu nuôi cấy ngọc trai "Black South Sea Pearl" trên đảo Ishigaki ở Okinawa. Năm 1931, ông chính thức nuôi cấy thành công viên ngọc trai biển "Black South Sea Pearl" 10mm.

Hình dạng viên ngọc trai được nuôi cấy thành công đầu tiên năm 1893

Hình dạng viên ngọc trai tròn được nuôi cấy thành công đầu tiên năm 1905

Năm 1917, tỉnh Shiga đã mời ông Mikimoto và các cộng sự áp dụng kỹ thuật nuôi cấy ngọc trai tại hồ Biwa. Sau nhiều lần thất bại với con trai giống được mang từ nơi khác đến, năm 1924, họ đã thành công bằng việc sử dụng chính 1 con trai của hồ Biwa để nhân giống thành công ra 20 viên ngọc. Thành quả này đã đưa hồ Biwa đóng vai trò quan trọng trong ngành công nghiệp nuôi cấy ngọc trai nước ngọt (Japanese Fresh Water Pearl) cho thị trường Nhật Bản và vươn tầm thế giới. 

Năm 1919, khi Kokichi mang các viên ngọc trai nhân tạo hình tròn – được nuôi cấy từ trang trại Gokasho – sang London triển lãm và bán với giá thấp hơn ngọc trai tự nhiên 25%, các nhà buôn trang sức phương Tây liền tỏ thái độ nghi ngờ về chất lượng sản phẩm và vận động chính quyền ban hành những sắc lệnh chống buôn bán ngọc trai nhân tạo. Tuy nhiên, chính giới nghiên cứu tại Anh và Pháp, sau khi phân tích thành phần đã khẳng định ngọc trai của Kokichi có chất lượng hoàn toàn tương đương ngọc trai tự nhiên. Việc thắng kiện càng khiến tên tuổi ông bay cao khắp trời Âu.

Năm 1926, ở tuổi 68, Kokichi dành hẳn chín tháng để đi khắp nước Mỹ, thăm các trường đại học, viện nghiên cứu, phòng thí nghiệm và gặp gỡ những nhân vật nổi tiếng. Khi sang châu Âu, ông thường thăm viếng các viện bảo tàng, những nhà thiết kế nữ trang danh tiếng, và trên đường trở về còn tìm ra một địa điểm nuôi trai lý tưởng tại vịnh Bengal (Ấn Độ). Có thể nói Kokichi đã dành phần lớn thời gian của cuộc đời cho việc nghiên cứu và phát triển kỹ nghệ ngọc trai nhân tạo.

Năm 1927, trong chuyến trở lại Mỹ, Kokichi đã gặp nhà phát minh vĩ đại Thomas Edison và được mời về thăm tư gia tại West Orange, bang New Jersey. Khi ngắm nhìn viên ngọc trai được Kokichi nuôi cấy, bậc thầy của nền sáng chế thế giới Edison đã thốt lên rằng: "Đây không phải là viên ngọc nuôi cấy, mà là ngọc trai thực sự. Ở phòng thí nghiệm của tôi có hai thứ không thể tạo ra được, là kim cương và ngọc trai. Việc nuôi cấy thành công ngọc trai của ông là một trong những kỳ diệu dành cho nhân loại, là điều tưởng chừng ngành sinh học không thể thực hiện được." Ngay lúc ấy, Kokichi đã đáp lời rằng: "Nếu ông là Mặt Trăng trong Bầu Trời phát minh, thì tôi mong được là một vì sao lẻ trong dải Ngân Hà". Cuộc chuyện trò đã được đăng trên tờ New York Times, làm tiền đề cho sự nổi danh toàn cầu của Mikimoto và những viên ngọc trai nuôi cấy của ông chỉ sau một đêm. 

Kỹ thuật nuôi cấy ngọc trai của Mikimoto đã cách mạng hóa ngành công nghiệp ngọc trai. Nó đã giúp ngọc trai trở nên phổ biến và dễ tiếp cận hơn với nhiều người. Ngày nay, ngọc trai nuôi cấy được sử dụng rộng rãi trong trang sức và là một trong những loại trang sức đắt giá nhất thế giới.

Cài áo Cherry Blossom đính ngọc trai nuôi cấy bởi Mikimoto và quảng cáo trên Japan Times năm 1906 với thông điệp: "Genuine Fine Oriental Pearls"

Nhờ vào sự phát triển kỹ thuật nuôi cấy ngọc trai của ông, nghề lặn ngọc trai của các AMA (thợ lặn ngọc trai huyền thoại của Nhật Bản) cũng được đẩy mạnh. Các AMA thu hoạch những con hàu dưới đáy biển mang về trang trại. Sau khi cấy nhân tạo ngọc, các AMA đưa các con hàu trở lại đáy biển. Khi các viên ngọc được hình thành, các AMA lặn xuống đáy biển để thu hoạch các con hàu và lấy ngọc trai. Kokichi Mikimoto chính là người đã thiết kế toàn bộ trang phục trắng toàn thân truyền thống cho các AMA. 

Mikimoto qua đời vào ngày 21 tháng 9 năm 1954 ở tuổi 96. Ông được coi là một trong những nhà doanh nghiệp vĩ đại nhất của Nhật Bản và là một trong những người có ảnh hưởng lớn nhất đến ngành công nghiệp ngọc trai.

Kokichi Mikimoto